Aw.: Po środku godło: stylizowany orzeł z koroną zawieszoną na wysokości łuku okręgu [być może zarysu Słońca], na tle niżej usytuowanego łuku [zarysu Ziemi]. W rozwidleniu ogona orła data: 1925, po lewej stronie herb Kościesza - znak Mennicy Państwowej. Otokiem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 100 ZŁOTYCH.

Rw.: Popiersie Mikołaja Kopernika palcami obu dłoni przytrzymującego symboliczne Słońce za ogniste promienie, a dwoma palcami lewej obracającego w powietrzu kulisty model Ziemi. Niżej w otoku nominał: 100 ZŁOTYCH.

Prezentowana w katalogu srebrna próba z astronomem to jedyna moneta stuzłotowa okresu międzywojnia, a także jedyny projekt stempli obiegowego pieniądza, jaki wykonał wybitny rzeźbiarz Stanisław Szukalski. Wystawiony na aukcję egzemplarz to jeden z 50 wybitych na krążku średnicy 20,5 mm, oznaczony jako typ II ze względu na detale stempla.

Okoliczności powstania

Podobnie jak opisywane już projekty z 1925 r., stuzłotowa moneta z Mikołajem Kopernikiem była jedną z siedmiu powstałych w ramach przygotowań obiegowej emisji w złocie, którą zakładała reforma Władysława Grabskiego. Oryginalnym rysunkiem stempli zajął się tworzący przez większość życia w Stanach Zjednoczonych rzeźbiarz i uczeń Konstantego Laszczki, autora m.in. o dwa lata młodszych próbnych 50 marek polskich [patrz: 50 marek polskich z 1923 r., Kobieta z kłosami]. Zarówno awers, jak i rewers monety zalicza się do najpiękniejszych awangardowych projektów polskiego mennictwa XX wieku.

Awangardowy projekt

Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię - słynne zdanie Jana Nepomucena Kamińskiego znalazło obrazowe odwzorowanie na monecie. Oznaczony dokładnie w centrum stuzłotówki obrys gwiazdy przytrzymywany jest przez Kopernika palcami, natomiast symboliczny model naszej planety zdaje się wirować nad jego lewą dłonią, zupełnie jakby astronom unosił go samą wolą. Opracowany niezwykle ekspresyjnie portret Kopernika, podobnie zresztą jak stylizowane godło na awersie, wpisuje się w pełną mistycyzmu, do dziś często nieodgadnioną sztukę rzeźbiarza. W tym samym roku, na który datowana jest próba, dzieła Szukalskiego zostały uhonorowane najwyższymi nagrodami podczas paryskiej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej, podczas gdy jego wyobrażenie Mickiewicza wyłonione zostało jako zwycięski projekt pomnika w Wilnie. Ostatecznie model został uznany jednak za zbyt kontrowersyjny - przypominający słowiańskie bóstwo wieszcz na piramidalnym piedestale karmił orła strumieniem krwi z własnego serca.

Do tych właśnie, drogich Szukalskiemu nastrojów plemiennych nawiązuje wysoce pionierskie godło na awersie, które oprócz akcentowania dostojeństwa i potęgi, doskonale wpasowuje się w ówczesną stylistykę art déco.

Twórczość autora stempli do jedynej międzywojennej stuzłotówki pokazana została w filmie „Walka: życie i zaginiona twórczość Stanisława Szukalskiego”, którego produkcji podjął się Leonardo DiCaprio, uznający rzeźbiarza za swojego przyszywanego dziadka.

PRÓBA - 100 złotych 1925 - Kopernik - mały, TYP II - rzadkość

Bardzo rzadka moneta wybita w niskim nakładzie 50 sztuk. Odmiana bez napisu PRÓBA.

Litery w napisie „100 złotych” gładkie oraz wiązka promieni pod ręką wskazująca na TYP II (dodatkowy promień).

Wspaniale zachowany awers monety, rewers delikatnie przetarty.

Intensywny połysk menniczy.

Parchimowicz P168d